ထမင္းစားၿပီးၿခင္း ေရခ်ဳိးရင္ ေရဖ်ဥ္းစြဲသလား?

“ဟိုေကာင္ေလး……. လာစမ္း လာစမ္း။ ခုနေလးကမွ ထမင္းစားျပီးတာကို ေရခ်ိဳးရင္ ေရဖ်ဥ္းစြဲလိမ့္မယ္” ဒါဟာ ငယ္ငယ္ကတည္းက ကြ်န္ေတာ့္အဘြား ခဏခဏ ဆူေနက် စကားျဖစ္ပါတယ္။ စာရွဳသူအားလံုးလည္း ကေလးဘ၀က မၾကာခဏ ၾကားဖူးေနက် စကားျဖစ္မည္လို႔ ယံုၾကည္ပါတယ္။ ဘာမွမသိနားမလည္တဲ့ ကေလးဘ၀ကတည္းက ၾကားေနက် စကားမလို႔ နားထဲစြဲေနျပီး မွန္သလိုလိုေတာင္ ထင္လာရတဲ့ အထိ လူအေတာ္မ်ားမ်ား ယံုေနၾကပါျပီ။ ဒါက နည္းပညာဖြံ႔ျဖိဳးမွဳနဲ႔ အလွမ္းေ၀းခဲ့တဲ့ လူၾကီးသူမေတြ မေျပာနဲ႔၊ ယေန႔ေခတ္ (ေဆးေလာကထဲက မဟုတ္တဲ့) ပညာတတ္အခ်ိဳ႕ကေတာင္ အမွားအမွန္ ခြဲမသိဘဲ အယူသည္း ေရွာင္ၾကဥ္ေနၾကတုန္းပဲ။ ဒီေတာ့ ေမးစရာ စကား ရွိလာပါတယ္။ “ထမင္းစားျပီး ခ်က္ခ်င္း ေရခ်ိဳးရင္ ေရဖ်ဥ္း တကယ္စြဲတာလား”



မဟုတ္ပါဘူး။ လံုး၀ မဟုတ္ပါဘူး။ အဂၤလိပ္လို Ascites လို႔ေခၚတဲ့ ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း ကိုယ္တိုင္က ေရာဂါတစ္ခု မဟုတ္ဘဲ အသည္းေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ကင္ဆာေရာဂါအခ်ိဳ႕၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ စတာေတြမွာ ေတြ႔ရတဲ့ လကၡဏာတစ္ရပ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတြ ေနာက္ခံ ရွိေနတဲ့ အတြက္ ၀မ္းဗိုက္ထဲ ေရေတြ စုလာကာ ေရဖ်ဥ္းစြဲရတာ ျဖစ္ျပီး ထမင္းစားျပီး ခ်ိဳးလိုက္တဲ့ ေရေတြ သြားစုတာ လံုး၀ မဟုတ္ေၾကာင္းပါ။
ဒါဆို ဘိုးဘြားဘီဘင္ေတြက လြဲေခ်ာ္ေနတဲ့ အခ်က္ၾကီးကို ယံုၾကည္ လက္ဆင့္ကမ္း ခဲ့ၾကတာလား။ အမွားၾကီး ေျပာခဲ့ၾကတာလား။ 


အဲလိုေတာ့လဲ မဟုတ္ပါဘူး။ ထမင္းစားျပီးျပီးခ်င္း ေရခ်ိဳးရင္ ခႏၶာကိုယ္ရဲ့ အစာခ်က္မွဳ၊ စုပ္ယူမွဳေတြမွာ ၾကီးစြာေသာ အေႏွာင့္အယွက္ေတြ ျဖစ္ကုန္တာ သိပၸံနည္းက် စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိ ထားရပါတယ္။ အစာေခ်တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေသြးလွည့္ပတ္မွဳရဲ့ အမ်ားဆံုး ေ၀စုကို အစာအိမ္နဲ႔ အူလမ္းေၾကာင္းက စြမ္းအင္ရဖို႔ ယူရပါတယ္။ အဲအခ်ိန္မွာ ေရခိ်ဳးလိုက္ရင္ က်ဆင္းသြားတဲ့ အေရျပား အပူခ်ိန္ကို ထိန္းဖို႔ ေျခလက္ေတြနဲ႔ အေရျပားဆီ ေသြးေတြ ပံုမွန္ထက္ပိုျပီး ပို႔လႊတ္ေပးလိုက္ရလို႔ အူလမ္းေၾကာင္းကရတဲ့ ေ၀စု ေလ်ာ့နည္းသြားကာ အစာေခ်မွဳ အေႏွာင့္အယွက္ ျဖစ္ပါတယ္။ အစာမေၾက ေလပြျခင္း၊ မအီမသာ ျဖစ္ျခင္းတို႔ ခံစားရတတ္တာကို ေရွးလူၾကီးေတြက သိလို႔ အက်ိဳးယုတ္မွာစိုးလို႔ တားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ 

ခက္တာက ရိုးရိုး ရွင္းေအာင္ ေျပာျပီး မတားဘဲ အေၾကာက္တရားၾကီးနဲ႔ တြဲျပီး တားခဲ့တာက ေနာက္မ်ိဳးဆက္ေတြ အယူအဆလြဲမွဳ ျဖစ္ေစေတာ့တာေပါ့။ ဒါကို ကြ်န္ေတာ္တို႔က သိျမင္ျပီး အနာဂတ္ မ်ိဳးဆက္ေတြ အတြက္ အသိအျမင္မွန္ေတြပဲ ခ်န္ခဲ့ႏိုင္ဖို႔ ၾကိဳးစားရပါမယ္။ ထမင္းစားျပီးရင္ မလုပ္သင့္တဲ့ အျခားအရာေတြကေတာ့ လမ္းျမန္ျမန္ ေ၀းေ၀း ေလွ်ာက္ျခင္း၊ ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း၊ လက္ဖက္ရည္ ေသာက္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

(ေရွးလူၾကီးေတြဟာ ပံုတိုပတ္စေလးေတြ ဖန္တီးျပီး ကေလးကို ဆံုးမရာမွာ ျဖတ္ထိုးဥာဏ္ အင္မတန္ ရင့္သန္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ညအိပ္ရာ၀င္ရင္ ခံစားရတဲ့ အျမင့္က သိမ့္ကနဲ က်သြားတဲ့ ခံစားမွဳဟာ အိပ္ေပ်ာ္မွဳ ပံုမွန္မျဖစ္ေသးလို႔ ခံစားရတဲ့ အိပ္မက္ဆိုးတိုေလး တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ထမင္းကို ရိုေသတာရယ္၊ အိပ္ရာထဲ မသန္႔တဲ့ ေျခေထာက္ေတြနဲ႔ ၀င္လာမွာ စိုးလို႔ရယ္ ကေလးေတြကို “ထမင္းလံုးတေစ”ၦ ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရ တီထြင္ျပီး ေျခာက္ခဲ့တာ အခုဆိုရင္ အဲဒီေ၀ါဟာရဟာ တကယ္စြဲေနျပီး ယံုၾကည္လက္ခံထားမွဳေတြ လူအမ်ားစုမွာ ရွိဆဲပါ။ ေရွးလူၾကီးေတြကို အျပစ္ဆိုစရာ မစဥ္းစားဘဲ ကြ်န္ေတာ္တို႔ မ်ိဳးဆက္သစ္ေတြက်ရင္ ဘယ္လို အသိသညာေတြ လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့မလဲ ဆိုတာ ေတြးထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္)

ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း ဆိုတာ ဘာလဲ
၀မ္းဗိုက္ေခါင္းထဲမွာ အ၀ါေဖ်ာ့ေရာင္ (သို႔) အၾကည္ေရာင္ အရည္ေတြ စုလာျခင္းကို ေခၚပါတယ္။ ၀မ္းဗိုက္နဲ႔ အဆုတ္၊ ႏွလံုးတို႔ ရွိရာ ရင္ေခါင္းကို Diaphragm ေခၚ ကိုယ္တြင္းေခါင္း ကန္႔လန္႔ကာ ၾကြက္သားနဲ႔ ပိုင္းျခားထားလို႔ အဆုတ္ထဲ ေရ၀င္တာနဲ႔ မတူဘူးလို႔ သိထားရပါမယ္။

ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြက ဘာေတြလဲ
ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္းရဲ့ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အေၾကာင္းရင္းက အသည္းေျခာက္ျခင္း (Cirrhosis of Liver) လိုမ်ိဳး ဆိုးရြားပ်က္စီးေနတဲ့ အသည္းေရာဂါ ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရဖ်ဥ္းစြဲတဲ့သူ ၅ ေယာက္မွာ ၄ ေယာက္ဟာ အသည္းေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းေျခာက္ျခင္းဟာ အရက္ကို ႏွစ္ရွည္လမ်ား (သို႔) အလြန္အကြ်ံေသာက္သူ အမ်ိဳးသားေတြမွာ ျဖစ္တာမ်ားေပမယ့္ ငရုတ္သီးမွိဳေတြစားျပီး အသည္းေရာင္အသား၀ါ ဘီပိုး၊ စီပိုး တစ္ခုခု ရွိေနသူ အမ်ိဳးသမီးမ်ားလည္း အသည္းေျခာက္ႏိုင္တာ ေတြ႔ရပါတယ္။ အသည္းေျခာက္တယ္ ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရဟာ ျမန္မာလို အဆင္ေျပသလို ျပန္ထားတာ ျဖစ္ျပီး တကယ္တမ္း ေျခာက္ေသြ႔သြားတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ အရက္၊ ဘီပိုး၊ စီပိုး၊ အသည္းအဆီဖံုးျခင္း စတဲ့ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အေၾကာင္းတရားေတြေၾကာင့္ အသည္းက ဒဏ္ရာေတြရကာ အဲဒီေနရာမွာ အမာရြတ္တစ္သွ်ဴးေတြပဲ ျပန္ျဖစ္လို႔ ပံုမွန္အလုပ္လုပ္ဖို႔ မတတ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနကို ေခၚတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ရဲ့ ေရာဂါသေဘာက ပ်က္ျပီးသား အသည္းေနရာက ျပန္ေကာင္းဖို႔ အရမ္းခဲယဥ္းျပီး အသည္းတစ္ခုလံုးသာ ဆက္ပ်က္သြားတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းပ်က္လို႔ ပရိုတိန္းေတြ မထုတ္လုပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အတြက္ ေသြးေၾကာေတြထဲက ေရဓာတ္ကို မထိန္းထားႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေရေတြက ၀မ္းဗိုက္ထဲ လာစုတာ ျဖစ္ပါတယ္။



အသည္းေရာဂါ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္တဲ့ ေရွာင္တခင္ အသည္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းသြားျခင္း (Acute Liver Failure) မွာလည္း ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း ေပၚလာတတ္ပါတယ္။ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္တစ္ခုကို ဥပမာေပးရရင္ ပါရာစီတေမာ လြန္ကဲစြာ ေသာက္မိလို႔ အဆိပ္သင့္ျခင္းေပါ့။ အသည္းရဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြ ပိတ္ဆို႔သြားတဲ့ ဘတ္ခ်ီရီ ေရာဂါစု (Budd-Chiari Syndrome) မွာလည္း ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း၊ အသည္းနဲ႔ ေဘလံုး ၾကီးလာျခင္းနဲ႔ ဗိုက္အသည္းအသန္ေအာင့္ျခင္းတို႔ တြဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အူမၾကီးကင္ဆာ၊ ပန္ကရိယေခၚ မုန္႔ခ်ိဳအိတ္ကင္ဆာ၊ အစာအိမ္ကင္ဆာ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ အဆုတ္ကင္ဆာ၊ သားဥအိမ္ကင္ဆာ စတဲ့ ကင္ဆာအေတာ္မ်ားမ်ားက အသည္းနဲ႔ ၀မ္းဗိုက္တြင္း ကလီစာေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔ ေရာက္ရွိတတ္ျပီး ေရဖ်ဥ္းစြဲေစတတ္ပါတယ္။



ႏွလံုးစြမ္းေဆာင္ရည္ က်ဆင္းရပ္ဆိုင္းလာျခင္း (Heart Failure) ေရာဂါမွာလည္း ေသြးေၾကာေတြထဲမွာ ေသြးေကာင္းေကာင္း ပ်ံ႕ႏွံ႔သြားေအာင္ ႏွလံုးက ညွစ္မပို႔ႏိုင္ေတာ့လို႔ ေနာက္ဆက္တြဲ အေနနဲ႔ ေရဖ်ဥ္းစြဲပါတယ္။ Nephrotic Syndrome လို႔ ေခၚတဲ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါမွာလည္း ပရိုတိန္းေခၚ အသားဓာတ္ေတြ ေသြးထဲကေန ဆီးစြန္႔တဲ့အထဲ ပါသြားျပီး ဆံုးရွံဳးကုန္လို႔ ေသြးက အရည္ေတြ မထိန္းထားႏိုင္ေတာ့ဘဲ ဗိုက္ထဲမွာ စုကာ ေရဖ်ဥ္းစြဲေစပါတယ္။

ေရွာင္တခင္ ပန္ကရိယ ေရာင္ျခင္း ( Acute Pancreatitis)နဲ႔ နာတာရွည္ ပန္ကရိယ ေရာင္ျခင္း (Chronic Pancreatitis) ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးမွာ ေရဖ်ဥ္းဟာ လကၡဏာတစ္ရပ္ အေနနဲ႔ ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။ အသည္းေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ရတဲ့ ေရဖ်ဥ္းေလာက္ေတာ့ မၾကီးဘူး ေပါ့ေလ။ အစာအိမ္ အူလမ္းေၾကာင္းမွာ ေရာဂါပိုး ၀င္ေရာက္မွဳ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ျဖစ္ကာ ၀မ္းဗိုက္ေရာင္ရင္လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေတြ႔ေနက် မဟုတ္တဲ့ ေရဖ်ဥ္းစြဲရျခင္း အေၾကာင္းတစ္ခုကို ေျပာရမယ္ ဆုိရင္ လည္ပင္းက သိုင္းရိြဳက္အကိ်တ္ လုပ္ေဆာင္မွဳ နည္းလို႔ သိုင္းရြိဳက္ေဟာ္မုန္း နည္းျခင္း (Hypothyroidism) မွာလည္း မကုဘဲ ပစ္ထားတာ ၾကာရင္ ေရဖ်ဥ္းစြဲပါတယ္။ သိုင္းရိြဳက္ေဟာ္မုန္း ပမာဏ ျပန္မွန္သြားတာနဲ႔ ေရဖ်ဥ္းက အလိုလို ေပ်ာက္ပါတယ္။

ေရဖ်ဥ္းစြဲေနေၾကာင္း ဘယ္လို အတည္ျပဳႏိုင္သလဲ
ေရသန္႔ပုလင္း တစ္၀က္စာ (500 ml) ေလာက္ ရွိေနျပီ ဆိုရင္ပဲ ဆရာ၀န္က လက္နဲ႔ စမ္းသပ္ သိရွိႏိုင္ပါျပီ။ အရမ္းနည္းေနျပီး မသိသာေပမယ့္ ေရာဂါအေနအထားကို သံုးသပ္ျပီး ဆရာ၀န္က Ultrasound ေခၚ တယ္လီေဗးရွင္းဓာတ္မွန္ ရိုက္ခိုင္းရင္ သိႏိုင္ပါတယ္။

ဘယ္လို ကုသကာကြယ္ႏိုင္မလဲ
ေရဖ်ဥ္းစြဲျခင္း သက္သက္ကို ကုသစရာ မလိုဘဲ ေနာက္ခံ ေရာဂါအေၾကာင္းရင္းကို ရွာကုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အထက္မွာ ေျပာခဲ့တဲ့ ေရာဂါေတြထဲက တစ္ခုခုေပါ့။ ဥပမာ ကင္ဆာဆိုရင္ ကင္ဆာခီမိုေဆး၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္စတဲ့ သက္ဆိုင္ရာ ကုထံုးနဲ႔ ကုရမွာ ျဖစ္ျပီး အသည္းေရာဂါမွာ အသည္းေဆးေတြနဲ႔ ကုမလား၊ ခြဲစိတ္မလား၊ အသည္းအစားထိုးမလား စသျဖင့္ စဥ္းစားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရဖ်ဥ္းရွိတဲ့ ေ၀ဒနာရွင္ေတြ အားလံုးကို ေရနဲ႔ အငန္ဓာတ္ ေလွ်ာ့စားခိုင္းပါတယ္။ ဆားဆိုရင္ တစ္ေန႔ကို 2 g ထက္ပိုစားလို႔ မရပါဘူး။ လိုအပ္သလို ဆီးေဆးေတြ ေပးပါတယ္။ အရည္ေတြ အရမ္းမ်ားရင္ ေဖာက္ထုတ္မယ္။ 

အသည္း / ႏွလံုး / ေက်ာက္ကပ္ စတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့ အဂၤါကို ခြဲစိတ္ကုသဖို႔ အရမ္းဆိုးရင္ အစားထိုးဖို႔ လုပ္ေဆာင္ပါမယ္။ ဒါေတြက ဗဟုသုတ အျဖစ္ေဖာ္ျပတာ ျဖစ္ျပီး ေရာဂါတကယ္ ျဖစ္လာရင္ ေဆးရံုတက္ ကုသမွဳ ခံယူရမွာသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကာကြယ္နည္းေတြကေတာ့ အထက္ပါ ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ေနထိုင္နည္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာေတာ့ ေရဖ်ဥ္းျဖစ္ရျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး ျပည္သူမ်ား အယူလြဲေနမွာ စိုးလို႔ အေၾကာင္းရင္းမ်ားသာ ေဖာ္ျပေပးလိုက္ရပါတယ္။

ေရဖ်ဥ္းစြဲေနျခင္းရဲ့ အေရးၾကီးေသာ အခ်က္
၀မ္းဗိုက္ဟာ တျဖည္းျဖည္း ေဖာင္းလာျပီး အရည္ေတြ ရွိေနတယ္ ထင္ရင္ နီးစပ္ရာ ေဆးရံုေဆးခန္းကို အျမန္ဆံုး သြားေရာက္ စစ္ေဆးျပီး လုိအပ္တဲ့ ကုသမွဳ ခံယူရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရဖ်ဥ္းစြဲတယ္ ဆိုတာ ခႏၶာကိုယ္ထဲက ကလီစာတစ္ခုခု ပ်က္ယြင္းေနျပီး ေသြးထဲက အရည္ေတြကို မထိန္းသိမ္းႏိုင္တဲ့ အေျခအေနထိ ေရာက္ေနျပီဆိုတာ ျပတဲဲ့ လကၡဏာတစ္ရပ္ ျဖစ္ေၾကာင္းပါ။

Posted in: က်န္းမာေရး